Grodzisko na „Barbarze” w Kłecku – to cenny, wczesnośredniowieczny obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków archeologicznych, pochodzący z czasów formowania się państwa polskiego (X wiek). Jest to tzw. grodzisko pierścieniowe, dolinne, znajdujące się przy szosie Kłecko-Wągrowiec, pomiędzy Jeziorami Gorzuchowskim i Kłeckim, na wysokości łączącej je rzeczki Wełenki.
Obiekt obecnie jest silnie zniszczony i porośnięty krzewami, kształtu owalnego, o zachowanych wymiarach około 40 x 35 m. Dobrze widoczne są jeszcze wyraźne pozostałości nasypu wału obronnego, dochodzące do 3 m wysokości. Grodzisko przeżywało swój rozkwit w 2 poł. X w. za czasów Mieszka I, stanowiąc jeden z istotnych punktów w systemie obronnym i administracyjnym państwa wczesnopiastowskiego. Powstał on w ważnym strategicznie miejscu, przy trakcie wiodącym na Pomorze, a jednocześnie w centrum znacznego skupiska osadniczego z okresu wczesnego średniowiecza.
W XIII w. wybudowano na nim niewielki zamek, zniszczony w XIV w. podczas najazdu krzyżaków. Do degradacji grodziska przyczyniało się wielowiekowe użytkowanie tego terenu, m.in. podczas stawiania tu przed 1616 rokiem drewnianego kościółka pw. św. Barbary i funkcjonującego przy nim do XIX w. cmentarza katolickiego a także budowa szosy do Wągrowca oraz w okresie międzywojennym i powojennym stadionu sportowego. Dużych celowych zniszczeń obiektu dokonali także hitlerowcy w 1941 r.
Badania wykopaliskowe na grodzisku w Kłecku przeprowadził w 1937 r. z ramienia Uniwersytetu Poznańskiego Witold Hensel pod ogólnym kier. naukowym prof. Józefa Kostrzewskiego. Dzięki jego badaniom wiadomo, ze omawiany obiekt składał się z grodu i podgrodzia. Gród obwiedziony był wałem o konstrukcji rusztowej a wewnątrz znajdowała się gęsta zabudowa mieszkalna oraz drogi moszczone drewnem.
[huge_it_gallery id=”3″]Po 75 latach przeprowadzono nowe, sondażowe, ograniczone powierzchniowo badania archeologiczne grodziska pod kierunkiem Tomasza Janiaka z Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Nadzór naukowy sprawowali: prof. dr hab. Zofia Kurnatowska i dr hab. Michał Kara z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu. Badania te mają duże znaczenie dla prowadzonych aktualnie studiów nad formowaniem się państwa polskiego. Grodzisko w Kłecku było bowiem jedynym w Wielkopolsce centralnej sztandarowym tego typu obiektem, nie posiadającym datowań bezwzględnych: dendrochronologicznych i radiowęglowych. Stąd też wykopaliska w 2012 r. miały – oprócz celu konserwatorsko-rozpoznawczego, polegającego na ustaleniu lokalizacji wykopów archeologicznych z 1937 roku a także stwierdzeniu stopnia niwelacji warstw historycznych – przede wszystkim cel naukowy: pobranie próbek drewna do datowania dendrochronologicznego i radiowęglowych; – ustalenie sekwencji stratygraficznej obiektu; – określenie podstawowych pierwotnych parametrów grodziska a więc jego wielkości. Znaczenie miał także cel społeczno-kulturalny badań – przygotowanie grodziska do szerszego udostępnienia dla celów turystyczno-edukacyjnych, związanych z problematyką początków państwa polskiego, promocji regionu i wygenerowanie miejsc pracy.Cele powyższe udało się w dużym stopniu zrealizować.
Dzięki badaniom w 2012 r. wiadomo, że grodzisko miało wyraźną, starszą fazę, o której dotąd nie wiedziano, datowaną wstępnie na przełom IX i X w. Pozyskano liczne próbki do badań, które po analizach pozwolą przybliżyć chronologię początków całego obiektu. Z okresu funkcjonowania grodziska w czasach Mieszka I odsłonięto na poziomie użytkowym interesujący bruk wewnątrz pierwotnego grodu, którego funkcja jest w dalszym ciągu analizowana. Udało się poza tym nawiązać współczesny wykop z przedwojenną siatką arową i zweryfikować publikowane, stare plany ze stanem faktycznym, dzięki czemu archiwalna dokumentacja będzie mogła być wykorzystana do obecnych studiów.Kłeckie grodzisko zostało częściowo uszkodzone w toku wielowiekowego użytkowania tego terenu:1308 r. Biberstein oblega kłecki zamek,
- 1313 r. kłeckie grodzisko zostaje złupione i spalone przez wojska krzyżackie,
- W 1616 r. na grodzisku zostaje wzniesiony drewniany kościółek p.w. św. Barbary,
- Do 1852 r. w obrębie grodziska funkcjonuje cmentarz katolicki,
- W XIX w. powstaje szosa w kierunku Wągrowca przecinając część grodziska,
- 1937 r. Budowa boiska miejskiego częściowa niwelacja terenu, odkrycie grodziska,
- 1939 – 1941 r. Częściowe zniszczenie grodziska przez okupanta niemieckiego.
Znaczenie kłeckiego grodu
Najstarsze grody wznoszono zwykle nad jeziorami (Potkański, Kowalenko), wzdłuż wód szły wielkie szlaki komunikacyjne, a brody były jedynymi miejscami, przez które się przeprawiano.
Historia odkrycia grodziska
Odkrycia dokonano w czasie prac niwelacyjnych przeprowadzanych w okolicy „Barbar” przez zarząd miasta Kłecka. Zwożąc ziemię z południowego wału jeden z robotników natrafił na zwał kamieni skoro zaś na polecenie zaciekawionego tym odkryciem p. J. Garskiego (kłeckiego burmistrza). Wykopano wówczas dół mniej więcej 70 cm głębokości, odsłonięto ciekawe konstrukcje drewniane.
prof. Witold Hensel o kłeckim grodzie
Na podmokłych łąkach, nad szosą do Wągrowca, pomiędzy dwoma jeziorami: Gorzuchowskim i Kłeckim, na wysokości łączącej je Wełenki leży w Kłecku w powiecie gnieźnieńskim grodzisko wklęsłe o położeniu dolinnym. Dziś wzniesienie to usypane ręką ludzką , jak pisał historyk Kłecka ks. J. Dydyński, zwą powszechnie „Barbarą”. Jest to pozostałość w nazwie po dawnym kościółku katolickim poświęconym tej patronce wzniesionym ok. 1616 r. na grodziszczu. Dookoła tej świątyni znajdował się cmentarz katolicki, używany od XVII – XIX w., czego dowodem są do dziś zachowane krzyże i grobowce (informacja z 1937 r.)