Herb miasta Kłecka

Kleck ponad 10 tys. miasto na Białorusi, należące do obwodu mińskiego, położone nad rzeką Łań, nieodłącznie związane z rodem Radziwiłłów. 16 sierpnia 1586 r. trzej bracia Radziwiłłowie: Olbracht, Mikołaj Krzysztof i Stanisław Albert, utworzyli ordynacje klecką w Grodnie. Natomiast prawa miejskie oraz herb Kleck otrzymał 27 sierpnia 1652 r.
To właśnie herb białoruskiego miasta Klecka, będzie przedmiotem niniejszego artykułu, w którym postaram się udowodnić, że używany obecnie wzór herbu miasta Kłecka jest niewłaściwy.

Prof. Marian Gumowski w swojej rozprawie pt. Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, wydanej w Poznaniu w 1932r. przedstawia następująco historię używania kłeckiego herbu;
Herbem miejskim był od początku XVI wieku, a może i przedtem orzeł polski ale bez korony, może na znak, że miasto jeszcze z czasów książęcych pochodzi. Pieczęci średniowiecznych nie dało się jeszcze odszukać a najdawniejsza znana pieczęć pochodzi z początku XVI wieku. Ma ona na tarczy orła książęcego, a w otoku napis SIGILVM x CIVITATIS x KLECEN x (29mm) i jest wyciśnięta na dokumencie z 1576 r., znajdującym  się w Muzeum Czapskich w Krakowie.

 

 

 

 

 

 

 

 

Natomiast Marek Adamczewski w Heraldyce miast wielkopolskich podaje, że Bolesław Pobożny używał orła w swej sfragistyce i może na jej wzór w XIII w. Kłecko wytoczyło swoją jak dotąd nieznaną pieczęć. Już ks. Józef Dydyński  w Wiadomościach historycznych o mieście Kłecku podaje, że podczas powszechnego pożaru Kłecka w 1510 r. popaliły się wszystkie dokumenty zarówno  z kancelarii miejskiej jak i kościelnej. Kwestią otwartą pozostaje pytanie czy ocalał jakikolwiek dokument sygnowany przez kłeckich zarządców sprzed XVI w.

Adamczewski wspomina również o  znanej Gumowskiemu pieczęci wyciśniętej na dokumencie z 1576 r. odnajduje ją  na jeszcze wcześniejszy akcie z roku 1553. Jej wizerunek przedstawia jako Orła niekoronowanego zwróconego w prawo dostrzega także jej podobieństwo do godła miasta Kcyni. (zobacz)

Dalej prof. Gumowski w swojej rozprawie na temat kłeckich pieczęci  podaje trudną do przyjęcia tezę, mianowicie;

Z końcem, XVII wieku, w 1697 r sprawiło sobie miasto drugą pieczęć o zupełnie innym wyobrażeniu, zamiast orła dało róg myśliwski pod czapką książęcą. W piśmie do  Ministerstwa b. dzieln. prus. z 4 VI 1920 tłumaczy Magistrat zupełnie mylnie powstanie tego herbu:

Oto przy mieście było niegdyś jedno wielkie pastwisko, na którem wszystka trzoda i
bydło z całego miasta wspólnie się pasło. Miasto miało w tym celu jednego pasterza, który co rano stawał na rynku i trąbił na rogu swym, dając znać, by wypuszczano bydło z zagród.

Wytłumaczenie  powstania nowego  herbu Kłecka na podstawie legendy, wg Gumowskiego było zbyt naiwne i nie
wyjaśniało  skąd mitra książęca w herbie. Autor  podaje dalej; nie ulega wątpliwości, że róg myśliwski i mitra nie mają nic wspólnego z pasterzem i bydłem miejskim, ale są częścią herbu ks. Radziwiłłów, którzy w XVII wieku weszli w posiadanie miasta Kłecka. Jest to to samo zjawisko jak w przypadku miasta Obrzycka, gdzie również trąby Radziwiłłów figurują na znak, że miasto jest ich własnością.

Pieczęć miasta Kłecka z rogiem i mitrą(31mm) nosi napis
+SIGIEL + CIVITATIS + KLECKO 1697. Gumowski zaznacza, że przytacza ją  w swoi opracowaniu za Huppem, gdyż nie udało mu się jeszcze  odszukać dokumentu nią sygnowanym.

Podsumowując swoją tezę  zaznacza, że pieczęć ta musiała być bardzo krótko w użyciu bo na początku XVIII w miasto sprawiło sobie nową pieczęć.

Biorąc pod uwagę dostępne nam źródła pisane,  bardzo trudno znaleźć w nich informacje o posiadaniu  miasta Kłecka przez członków rodu Radziwiłłów. Wg informacji  z akt miejskich zebranych przez J. Dydńskiego wynika,

że starostami Kłecka od 1678 – do 1731 r. byli  Grabscy a pierwszym z nich Stanisław kasztelan Rogoziński ( po nich nastali Mirosławscy).

Jak przyznaje Gumowski sam nie widział tej pieczęci, a powołuje się jedynie  na publikacje Huppa, który mógł mylnie zakwalifikować pieczęć białoruskiego miasta KLECKA, które wówczas silnie związane było  z rodem Radziwiłłów.  Pewne podejrzenie budzi użyte w otoku pieczęci słowo KLECKO różni się swoją formą gramatyczną od innych napisów umieszczanych na pieczęciach (KLECEN).Niestety  nie jest nam znany wizerunek pieczęci miasta Klecka z 1652 r., kiedy to miasto otrzymało prawa miejskie i pierwszy herb.. Dlatego trudno jednoznacznie odpowiedzieć czy Hupp mógł rzeczywiści pomylić pieczęć Kłecka z pieczęcią Klecka.

Jak już wcześniej wspomniałem Kłecko na początku XVIII ponownie używa pieczęci z orłem wg opisu Gumowskiego była to pieczęć wykonana nieudolnie z umieszczonym napisem SIGLIVM – CIVITATIS – KLEC – I – – O-O-S, którego ostatnie litery są zupełnie niezrozumiałe. Pieczęć tą znaleziono na akcie hołdowniczym z 1793 r. w Archiwum Głównym w Warszawie i dokumencie z 1797 r. w Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Podczas poszukiwań udało nam się dotrzeć do wspomnianej  XVIII wiecznej pieczęci znajdującej się na  dokumencie skierowanym przez kłeckich mieszczan do Trybunału Metropolitarnego w Gnieźnie z 1803 r. Jest to pieczęć wyciśnięta w czerwonym laku na niej orzeł w tarczy, a w otoku mało czytelny napis  z podpisem odręcznym Marcin Rydlewski Burmistrza Miasta JKM Kłecka oraz My Obywatele  Miasta Kłecka Królewskiego.

Gumowski natomiast podaje, że jedyną znaną mu pieczęcią z XIX w. jest pieczęć niemiecko – polska użyta przy akcie z 1828 r. znajdującym w Archiwum Poznańskim. Przedstawia ona nie herb miejski, lecz orła pruskiego z tarczą polską  na piersiach na nim napis: K.PR. POLIZEY MAGISTRAT D. STADT KLECKO, a pod nim KROL. PRUS.MAGISTRAT/POLICYA MIAST/KLECKO (32mm).

W II połowie XIX w. Kłecko ponownie sprawiło sobie nową pieczęć przedstawiającą  herb Radziwiłłów i używało pieczęci z rogiem myśliwskim aż do ostatnich czasów.

W XIX wieku Kłecko weszło w skład rejencji bydgoskiej, która  powstała formalnie 15 maja 1815 r. z chwilą wydania przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III patentu okupacyjnego, wcielającego zachodnie ziemie Księstwa Warszawskiego do Prus i tworzący Wielkie Księstwo Poznańskie.

W Wielkim Księstwie Poznańskim istniały dwa obwody rejencyjne – oprócz bydgoskiego utworzono również rejencję poznańską.  Kłecko będąc pod zaborem pruskim zapewne sukcesywnie  było odzierane ze swojej polskości. Jednym z takich przejawów mogła być zmiana obowiązującego herbu, Gumowski podaje, że w przy akcie z 1828 r. w znajdującym się  Archiwum Poznańskim, widnieje pieczęć, która przedstawia nie herb miejski, lecz orła pruskiego z tarczą polską  na piersiach.

Kolejna zmiana herbu musiała nastąpić pomiędzy 1828 a 1910 r. z tego okresu bowiem pochodzi znaczek pocztowy Kłecka  wydany przez firmę Kaffee Hag. Firma Kaffe Hag wydała albumy ze znaczkami wszystkich prowincji niemieckich . W albumie Prowinz Posen było 145 znaczków Projektantem znaczków był wspominany Otto Hupp, a wydane zostały z inicjatywy stowarzyszenia Die Brücke.

Znaczek wyglądał następująco z  tyłu, w miejscu klejenia, znajdował się krótki opis dotyczący lokalizacji miejscowości, liczby ludności, roku założenia, numer katalogowy znaczka, format znaczka i dane wydawcy. Natomiast na przedniej stronie umieszczony był kolorowy herb.  Znaczki opublikowano w formacie nazywanym Weltformat V der Brücke (4 × 5,66 cm).

W 1933 roku Rada miejska w Kłecku przywróciła herb z białym orłem na czerwonym tle,
o czym donosił  gnieźnieński dziennik „Lech”.

Od 1990 roku Herbem Gminy Kłecko jest tarcza herbowa z mitrą książęcą i rogiem myśliwskim. Wzór herbu określiła Uchwała Rady Miasta i Gminy Kłecko z dnia 15 grudnia 1990 nr VI/61/90 w sprawie ustalenia herbu Gminy, powielając tym samym błąd powstały w drugiej połowie XIX wieku.

 

Co ciekawe jeszcze  pod koniec lat 80 – tych, wielkopolska prasa, przy informacjach związanych z miastem Kłeckiem zamieszczała herb z wizerunkiem orła, zbliżonym do herbu miasta Oborniki (zobacz)!

Swoją rozprawę na temat kłeckich pieczęci i herbu Gumowski podsumowuje następująco:
Jest to naszym zdaniem niewłaściwe (używanie herbu z rogiem myśliwskim i mitrą) z powodu, że miasto od dawna do ks. Radziwiłłów nie należy i ma swój własny i daleko starszy herb, którego powinno używać. Tym właściwym herbem dla Kłecka jest biały orzeł bez korony na białym polu.

Obserwując stosowaną obecnie  heraldykę i sfragistykę najstarszych polskich miasta lokowanych przez władców piastowskich, do których zalicza się również Kłecko.  Można zauważyć tendencję używania lub wracania do  wzorów najdawniejszych przedstawień  pieczęci miejskich.